Theo nhận định của tạp chí Nature, Omicron và COVID vẫn là tâm điểm của giới khoa học cùng với các chủ đề nghiên cứu đột phá như các nhiệm vụ Mặt trăng, các tiến bộ vật lý hạt sẽ là những vấn đề khoa học được chờ đợi và theo dõi trong năm 2022.
COVID-19 với các biến thể vẫn tiếp diễn?
Thế giới bước vào năm thứ ba của đại dịch COVID-19 mà vẫn chưa có hồi kết. Một thách thức trước mắt là phải hiểu rõ hơn về tác động của Omicron – biến thể SARS-CoV-2 lây lan nhanh lần đầu tiên được phát hiện vào cuối tháng 11. Các kết quả ban đầu chỉ ra rằng vaccine kém hiệu quả hơn đối với Omicron, và các nhà khoa học vẫn đang tìm hiểu thêm về mức độ nghiêm trọng của bệnh do biến thể này gây ra.
Vào năm 2022, các nhà nghiên cứu và cơ quan y tế công cộng cũng sẽ tiếp tục theo dõi các biến thể SARS-CoV-2 mới sẽ xuất hiện, cũng như các hệ quả “COVID kéo dài” (long COVID) gây ra đối với những người đã khỏi bệnh.
Các quốc gia giàu có đã bắt đầu tiêm mũi vaccine tăng cường cho dân số của họ. Nhưng gần một nửa dân số thế giới vẫn chưa được tiêm một liều vaccine. Một câu hỏi lớn được đặt ra trong năm sau là liệu các công ty dược phẩm có từ bỏ các bằng sáng chế để giúp tạo ra nguồn vaccine giá rẻ hơn cho các quốc gia có thu nhập thấp hay không?
Các cuộc thảo luận về nguồn gốc virus xuất phát từ đâu cũng sẽ tiếp tục. Tổ chức Y tế Thế giới đã thành lập một đoàn nghiên cứu mới gồm 26 nhà khoa học để tìm nguồn gốc đại dịch.
Các chiến lược mới để bảo vệ khí hậu
Sau Hội nghị thượng đỉnh COP26 năm nay ở Glasgow, Vương quốc Anh, các đại biểu từ khắp nơi trên thế giới sẽ tiếp tục hội tụ tại Sharm El-Sheikh, Ai Cập, vào tháng 11/2022 cho COP27, một vòng đàm phán nữa của Liên Hợp Quốc về khí hậu. Các quốc gia dự kiến sẽ đưa ra các cam kết về khí hậu mới, phù hợp hơn với mục tiêu của thỏa thuận Paris năm 2015 – hạn chế nóng lên toàn cầu trong phạm vi 2˚C so với nhiệt độ thời kỳ tiền công nghiệp.
Trong thời gian chờ đợi, các nhà nghiên cứu sẽ giám sát việc phát thải khí nhà kính theo các cam kết được đưa ra tại COP26 – trong đó có lời hứa giảm sử dụng than và cắt giảm phát thải khí methane. Sau đợt giảm phát thải do phong tỏa ở nhiều nơi vào năm 2020, lượng khí thải carbon đã tăng trở lại lên mức kỷ lục mới vào năm 2021.
Thế hệ vaccine COVID-19 tiếp theo?
Các nhà phát triển vaccine đã đặt mục tiêu tạo ra thế hệ vaccine COVID-19 tiếp theo. Trong năm tới, có thể sẽ xuất hiện vaccine mRNA nhắm mục tiêu đến các biến thể cụ thể.
Các cơ quan y tế công cộng cũng đang chờ đợi các vaccine dựa trên các công nghệ khác, chẳng hạn như vaccine dựa trên protein – một dạng vaccine phổ biến hơn, rẻ hơn, dễ phân phối hơn và đã được sử dụng trong nhiều thập kỷ để chống lại các bệnh bao gồm viêm gan và bệnh zona. Năm 2021, nhiều vacicne COVID-19 dựa trên protein đã cho kết quả hứa hẹn trong các thử nghiệm lâm sàng giai đoạn III. Vaccine protein có thể trở thành công cụ đắc lực để kiểm soát dịch bệnh cho các quốc gia có thu nhập thấp.
Ngoài vaccine COVID-19, trong năm tới, dự kiến các vaccine chống lại các loại virus và bệnh nghiêm trọng, như HIV, sốt rét và bệnh Lyme, cũng sẽ có nhiều tiến bộ.
Nhiều nhiệm vụ mặt trăng
Nhiều tàu quỹ đạo và tàu đổ bộ từ các cơ quan vũ trụ và các công ty tư nhân dự kiến sẽ phóng lên Mặt trăng vào năm 2022.
NASA sẽ phóng tàu quỹ đạo Artemis I, nhiệm vụ thử nghiệm bước đầu trong chiến dịch đưa phi hành gia quay trở lại bề mặt của Mặt trăng. Ngoài ra, tàu quỹ đạo CAPSTONE của NASA cũng sẽ tiến hành các thí nghiệm để chuẩn bị xây dựng Gateway, trạm vũ trụ đầu tiên quay quanh Mặt trăng.
Nhiệm vụ Mặt trăng thứ ba của Ấn Độ, Chandrayaan-3, sẽ là nhiệm vụ đầu tiên sử dụng quy trình hạ cánh nhẹ (không làm hỏng thiết bị phóng). Nhật Bản cũng sẽ thử hạ cánh nhẹ lần trên Mặt trăng với nhiệm vụ SLIM. Và Nga cũng sẽ đưa tàu đổ bộ Luna 25 lên Mặt trăng. Hàn Quốc sẽ phóng Korea Pathfinder Lunar Orbiter, tàu quỹ đạo Mặt trăng đầu tiên của nước này, trong năm tới.
Về phía tư nhân, một công ty có trụ sở tại Tokyo sẽ phóng tàu đổ bộ Hakuto-R, mang theo tàu thám hiểm Mặt trăng Rashid Moon của Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất. Hai công ty Hoa Kỳ, Astrobotic Technology ở Pittsburgh, Pennsylvania, và Intuitive Machines ở Houston, Texas, đang chuẩn bị phóng các tàu thăm dò có nhiệm vụ mang các thiết bị của NASA lên bề mặt Mặt trăng.
Đến sao Hỏa tìm kiếm các dấu hiệu của sự sống
Nga và châu Âu sẽ hợp tác trong một nhiệm vụ vũ trụ lớn có tên ExoMars. ExoMars dự kiến được phóng lên vũ trụ vào tháng 9/2022 và sẽ đưa tàu thám hiểm Rosalind Franklin của Cơ quan Vũ trụ châu Âu đến sao Hỏa để tìm kiếm các dấu hiệu của sự sống trong quá khứ. Vụ phóng ban đầu được lên kế hoạch vào năm 2020, nhưng đã bị trì hoãn do cần điều chỉnh lại bộ phận dù hạ cánh an toàn.
Trung Quốc cũng có kế hoạch hoàn thành trạm vũ trụ Tiangong và đã chuẩn bị hơn 1.000 thí nghiệm để thực hiện trên trạm này, từ quan sát thiên văn và Trái đất đến ảnh hưởng của vi trọng lực và bức xạ vũ trụ đối với sự phát triển của vi khuẩn.
Các tiến bộ vật lý hạt
Máy gia tốc hạt lớn LHC (Large Hadron Collider) tại CERN, phòng thí nghiệm vật lý hạt châu Âu bên ngoài Geneva, Thụy Sĩ, dự kiến sẽ khởi động lại vào tháng 6/2022 sau nhiều năm ngừng hoạt động và bảo trì. Các thí nghiệm chính của LHC, ATLAS và CMS, đã được nâng cấp và mở rộng, bổ sung nhiều thành phần máy dò. Nhờ vậy ATLAS và CMS sẽ thu thập được nhiều dữ liệu hơn từ 40 triệu vụ va chạm proton mỗi giây trong thí nghiệm.
Bốn thiết bị dò sóng hấp dẫn trên thế giới – một ở Nhật Bản, một ở Ý và hai ở Mỹ – cũng sẽ bắt đầu một đợt quan sát mới trong những tháng tới.
Cơ sở nghiên cứu các chùm đồng vị hiếm tại Đại học Bang Michigan ở Đông Lansing, Mỹ, dự kiến sẽ bắt đầu hoạt động vào đầu năm 2022. Máy gia tốc nhiều giai đoạn trị giá 730 triệu USD này sẽ tổng hợp hàng nghìn đồng vị mới của các nguyên tố đã biết, và sẽ khảo sát cấu trúc hạt nhân và vật lý đằng sau sao neutron và các vụ nổ siêu tân tinh.
Cứu đa dạng sinh học
Các quốc gia đang đặt ra một loạt các mục tiêu mới để làm chậm lại sự mất đa dạng sinh học. Hầu hết các mục tiêu do các bên tham gia Công ước Đa dạng sinh học của Liên Hợp Quốc đặt ra vào năm 2010, đã không được đáp ứng kịp thời hạn 2020. Cuộc họp tiếp theo của các bên tham gia Công ước Đa dạng sinh học của Liên Hợp Quốc đáng nhẽ diễn ra năm 2020 nhưng đã bị lùi lại đến tháng 4/2022, và đang có nguy cơ tiếp tục bị hoãn do các biến thể mới của SARS-CoV-2 bùng phát. Mất môi trường sống và các yếu tố khác liên quan đến hoạt động của con người đã làm cho khoảng một triệu loài động thực vật có nguy cơ tuyệt chủng.
Tùng Anh (T/H)
(Theo Môi trường & Đô thị điện tử)
