Rác thải cần được phân loại để tái chế hoặc xử lý nhiệt. Nếu không xử lý được bằng 2 phương pháp trên thì sẽ đưa vào bãi chôn lấp sau khi xử lý phù hợp.
Hiện nay, Việt Nam chủ yếu đang áp dụng công nghệ xử lý rác khá sơ đẳng. Phần lớn, lượng rác thải được xử lý bằng cách chôn lấp hoặc đốt. Tại một số thành phố lớn, đã áp dụng phương pháp xử lý rác thải rắn sinh hoạt bằng công nghệ đốt điện. Tuy nhiên cho đến nay, chưa một công nghệ nào được công nhận đạt hiệu quả thực sự, thậm chí còn làm phát sinh thêm ô nhiễm
Theo thống kê của Hiệp hội Môi trường đô thị và KCN Việt Nam, hiện nay, trên cả nước có 1.322 cơ sở xử lý chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH), gồm 381 lò đốt CTRSH, 37 dây chuyền chế biến compost, 904 bãi chôn lấp, trong đó có chưa đến 20% bãi chôn lấp hợp vệ sinh. Một số cơ sở áp dụng phương pháp đốt CTRSH để thu hồi năng lượng phát điện hoặc có kết hợp nhiều phương pháp xử lý.
Trên tổng khối lượng CTRSH được thu gom, khoảng 71% (tương đương 35.000 tấn/ngày) được xử lý bằng phương pháp chôn lấp (chưa tính lượng bã thải từ các cơ sở chế biến compost và tro xỉ phát sinh từ các lò đốt); 16% (tương đương 7.900 tấn/ngày) được xử lý tại các nhà máy chế biến compost; 13% (tương đương 6.400 tấn/ngày) được xử lý bằng phương pháp đốt. Tại một số thành phố lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh… tỷ lệ chôn lấp rác đạt đến gần 90%, thậm chí một số bãi chôn lấp tại các thành phố trên hiện đang quá tải, có khả năng gây ô nhiễm môi trường và thường gặp phải sự phản đối của người dân.
Theo GS.TS Nguyễn Hữu Dũng, Viện trưởng Viện nghiên cứu Môi trường đô thị và công nghiệp Việt Nam, phần lớn bãi chôn lấp tiếp nhận CTRSH chưa được phân loại tại nguồn, có thành phần hữu cơ cao nên tính ổn định thấp, chiếm dụng diện tích đất lớn, gây ô nhiễm môi trường do mùi hôi, khí thải, nước rỉ rác, nhiều trường hợp gây ra sự cố phải xử lý phức tạp và tốn kém.
Trung bình mỗi năm Việt Nam phát sinh 25 triệu tấn chất thải rắn sinh hoạt, trong đó hơn 50% là chất thải rắn sinh hoạt đô thị. Trong số 63 tỉnh, thành trên cả nước, 3/4 các tỉnh, thành phố có lượng rác trên 1.000 tấn/ ngày, đặc biệt một số đô thị phát sinh lượng rác thải lớn như Hà Nội 6.500 tấn/ ngày, TP Hồ Chí Minh là 9.100 tấn/ngày.
Nhiều công nghệ xử lý rác trong và ngoài nước đã được áp dụng tại Việt Nam như công nghệ chôn lấp hợp vệ sinh, đốt tiêu hủy, đốt phát điện, sản xuất phân compost…giải quyết một lượng lớn rác thải cho các địa phương, nhưng sau một thời gian áp dụng cũng bộc lộ một số bất cập, làm phát sinh những vấn đề ô nhiễm trường.
Với tốc độ gia tăng dân số hiện nay, cộng với quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, số lượng rác thải sinh hoạt ngày càng tăng với tốc độ tăng trung bình ước tính trên 10%/ năm, việc xử lý chất thải rắn nói chung và rác thải sinh hoạt nói riêng ngày càng trở nên cấp thiết. Nhưng yêu cầu hàng đầu của các công nghệ xử lý rác là phải an toàn. Sau đó là tính hiệu quả, tính kinh tế.
Ban biên tập Môi trường và Đô thị Việt Nam tổng hợp một số phương pháp xử lý chất thải hiệu quả hiện nay áp dụng theo tiêu chuẩn châu Âu:
Tái chế rác thải
Tái chế rác thải là lĩnh vực chuyên biệt. Thu hồi các sản phẩm và nguyên liệu thô từ chất thải và đưa chúng vào chu trình sản xuất. Nếu không có thiết bị tái chế phù hợp trong nước. Công việc sẽ được thực hiện ở nước ngoài.
Tái chế bao gồm 3 hình thức:
- Tái sử dụng trực tiếp các sản phẩm đã qua sử dụng. Như quần áo, các phụ tùng, linh kiện được tháo ra từ các thiết bị hoặc vật dụng cũ.
- Tái chế vật liệu, tức là thu hồi nguyên liệu thô từ chất thải. Ví dụ như tái chế thủy tinh từu các mảnh vỡ, nấu chảy sắt vụn và sản xuất vật liệu xây dựng từ rác thải xây dựng.
- Xuống chế. Là việc chuyển chất thải thành vật liệu có chất lượng thấp hơn vật liệu được sử dụng ban đầu.
Các vật liệu tái chế
Vật liệu xây dựng như cát, sỏi, bê tông vụn và hỗn hợp thải từ việc phá dỡ. Các chất thải xây dựng tại mỏ khoáng sản, vụn thải từ quá trình vệ sinh đường phố. Bằng việc tách tạp chất, sau đó nghiền nát và phân loại theo các cỡ hạt. Rác thải đường nhựa có hàm lượng hắc ín cao. Phải trải qua quá trình xử lý trước bằng nhiệt.
- Chất thải xanh:
Là các chất thải hữu cơ. Kiểm tra chất lượng rác thải, sau đó tái chế thành phân trộn. Bằng cách lên men với các chất thải sinh học khác. Ví dụ như dầu ăn đã qua sử dụng dùng để sản xuất khí sinh học.
- Rác thải kim loại:
Như sắt và thép phế liệu và các kim loại khác trong ngành công nghiệp, hộ gia đình. Tất cả được thu gom riêng sau đó phân loại. Cuối cùng được chế biến thành kim loại thô tại các nhà máy luyện thép.
- Thủy tinh thải, giấy, bìa cứng, chất thải nhựa, gỗ thải, dầu thải và dung môi được tạo ra trong quá trình sản xuất hoặc tiêu dùng hàng ngày. Sau khi thu thập và phân loại sẽ được xử lý và đưa vào chu trình sử dụng làm nguyên liệu.
- Lốp xe và sản phẩm vải dệt không bị hư hại và còn hoạt động được phân loại từ rác thải thu gom và bán đồ cũ.
- Các đồ vật, thiết bị có cấu trúc phức tạp như xe đã qua sử dụng, thiết bị điện, điện tử, pin và hóa chất sẽ trải qua 1 vài bước xử lý. Mục đích là tách chất độc hại ra khỏi vật liệu và tách thành các phần nhỏ để thu hồi những phần dùng được.
Xử lý rác thải bằng phương pháp nhiệt
Phân loại rác thải trước khi xử lý nhiệt.
Chất thải dễ cháy từ các hộ gia đình, gỗ phế thải không phù hợp để tái chế. Sẽ được xử lý trong các nhà máy đốt chất thải hoặc lò đốt củi phế thải. Nhiệt lượng thu được sẽ được sử dụng để tạo ra điện và sưởi ấm các tòa nhà. Chất thải có nhiệt trị cao và mức ô nhiễm thấp có thể được sử dụng trong các nhà máy công nghiệp. Ví dụ như nhà máy xi măng.
Các chất thải bị nhiễm tạp chất ô nhiễm hữu cơ được xử lý nhiệt riêng (nhà máy đốt chất thải nguy hại). Lò đốt phải có hệ thống xử lý khí thải. Các yêu cầu về xử lý khí thải và hệ thống đốt rác dựa trên bản chất của chất thải.
Sử dụng phương pháp nhiệt phù hợp
Các công ty xử lý chất thải chuyên dụng sẽ xử lý chất thải phù hợp với yêu cầu của nhà máy đốt rác. Đảm bảo rằng nhiên liệu sẽ có chất lượng cao và giảm nguy cơ tai nạn. Ví dụ, các doanh nghiệp này đảm bảo không có phản ứng không mong muốn nào xảy ra khi chất lỏng được trộn lẫn. Các vật liệu phế thải được sử dụng làm nhiên liệu thay thế trong nhà máy phải được nghiền trước và đặt ở nhiệt trị không đổi.
Các nhà máy xi măng đáp ứng 1 nửa yêu cầu năng lượng cao bằng cách sử dụng nhiên liệu thải. Giảm mức tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch và lượng khí thải CO2.
Chất thải khối lượng lớn ít ô nhiễm. Nhiệt lượng cao từ dầu thải, bùn thải, bột, mỡ động vật, dung môi hữu cơ, chất thải nhựa, lốp xe đã qua sử dụng và gỗ phế thải. Đều phù hợp để sử dụng làm nhiên liệu thay thế. Chất thải đô thị và chất thải nguy hại. Ví dụ như cặn sơn có hàm lượng kim loại nặng cao không được phép sử dụng làm nhiên liệu thay thế.
Chất thải mỏ khoáng như vật liệu đào hầm, vật liệu không ô nhiễm, đất bị ô nhiễm và 1 số phần nhỏ từ việc cải tạo địa điểm bị ô nhiễm phù hợp làm nguyên liệu.
Các phương pháp xử lý rác thải bằng nhiệt khác.
Xử lý rác thải bằng phương pháp hóa lý và sinh học.
Xử lý sinh học các chất thải lỏng.
Mục tiêu của quá trình xử lý hóa học – vật lý và sinh học là loại bỏ các chất ô nhiễm từ chất thải hoặc chôn lấp an toàn. Các quá trình sinh học biến đổi các chất ô nhiễm thành sản phẩm vô hại. Với sự trợ giúp của vi sinh vật hoặc thực vật.
Nước thải và vật liệu bị ô nhiễm là các loại chất thải điển hình được xử lý theo cách này. Sau quá trình lý hóa, các chất ô nhiễm có thể được xử lý ở dạng đậm đặc trong các cơ sở phù hợp. Các chất ô nhiễm được loại bỏ khỏi chất thải dạng lỏng thông qua quá trình lọc, kết tủa. Hoặc các kỹ thuật khác như phân hủy bởi vi sinh vật, nước còn lại đưa vào hệ thống nước thải. Tùy thuộc vào thành phần, các chất ô nhiễm cuối cùng sẽ được đốt hoặc đưa đến các bãi chôn lấp.
Chất thải dạng bùn. Phải trải qua các chu kỳ khử nước nặp đi lặp lại để ra sản phẩm an toàn. Cuối cùng là đốt hoặc đưa đến các bãi chôn lấp.
Xử lý sinh học rác thải rắn
Chất thải rắn có hàm lượng chất ô nhiễm cao không được đưa đến bãi chôn lấp nếu không được xử lý trước. Các chất ô nhiễm có thể được loại bỏ khỏi vật liệu bằng cách rửa trôi. Các chất ô nhiễm hữu cơ bị tiêu hủy. Bằng cách xử lý nhiệt hoặc chuyển hóa thành các chất vô hại bằng vi sinh vật hoặc thực vật. Chất thải có chứa hàm lượng kim loại nặng cao như tro lọc từ các nhà máy đốt chất thải. Sẽ được làm rắn bằng cách sử dụng chất kết dính như xi măng. Ngăn việc rửa trôi các chất ô nhiễm.
Chôn lấp rác thải tại bãi rác tập trung
Khi rác thải được phân loại và không phù hợp với các phương pháp xử lý. Bao gồm đốt, sinh lý hóa hay tái chế thì sẽ được đưa tới bãi rác tập trung để chôn lấp.
Có 5 loại bãi rác chôn lấp phân cấp theo chữ cái A, B, C, D và E. Đại diện cho quy mô tăng dần về rủi ro lắng đọng tại khu vực đó. Quan trọng là tổng hàm lượng chất ô nhiễm và mức rửa giải của chất thải.
Phân loại bãi chôn lấp xử lý rác thải:
- Bãi chôn lấp loại A: Dành cho các chất thải như vật liệu khai quật và khai thác đá. Thường không có chứa chất ô nhiễm.
- Bãi chôn lấp loại B: Chất thải được xác định riêng và 1 số loại chất thải khoáng được phép. Đáp ứng yêu cầu về giá trị ngưỡng và mức rửa giải.
- Bãi chôn lấp loại C: Được chỉ định để lắng đọng chất thải vô cơ khó hòa tan và chất thải chứa kim loại. Phụ thuộc vào quá trình xử lý trước đây, như xử lý nhiệt. Và mục đích để loại bỏ phần lớn ô nhiễm hữu cơ.
- Bãi chôn lấp loại D: điển hình của các loại chất thải được sử dụng trong các bãi chôn lấp. Đó là bã thải của các chất đốt, xỉ đốt.
- Bãi chôn lấp loại E: Bãi chôn lấp các chất thải hữu cơ. Mặc dù đây là 1 sự lãng phí lớn do khả năng tái chế của chất hữu cơ là quý giá. Tuy nhiên, bãi chôn lấp loại E có thể chứa cả những loại rác thải khác. Miễn là tuân theo giá trị nằm trong ngưỡng cố định.
Các giai đoạn của bãi chôn lấp đều được xây dựng, vận hành và bảo trì theo quy định của mỗi quốc gia. Mỗi bãi chôn lấp khi tiếp nhận chất thải đặc biệt hoặc nguy hại khác cần phải có giấy phép di chuyển chất thải đặc biệt.
Hậu cần thu gom rác thải
Lĩnh vực quản lý chất thải và xử lý rác thải bao gồm nhiều chủ thể chuyên môn khác nhau. Nhiệm vụ của họ là thu gom rác thải tại nguồn (công nghiệp, thương mại và hộ gia đình). Sau đó vận chuyển, lưu trữ trung gian và bàn giao cho các hoạt động xử lý chất thải. Các hệ thống chuyên biệt sẽ xử lý rác thải. Trong mọi trường hợp, hậu cần thông suốt là điều kiện tiên quyết để quản lý chất thải hiệu quả. Đối với chất thải nguy hại, việc bàn giao phải được lập thành văn bản.
Tùng Anh
(Theo Môi trường & Đô thị điện tử)
Ảnh: Quy trình xử lý rác thải
